Tướng Giáp làm gì trong cuộc chiến Đông Dương lần thứ hai?

Tôi cũng không phải là ngoại lệ. Cho đến khi đọc xong cuốn “Con đường dẫn đến Tự do - The Road to Freedom” của tác giả Virginia Morris.

Nếu chỉ được chọn ra một lý do khiến Mỹ phải thất bại ở Việt Nam, rất nhiều nhà nghiên cứu quân sự đã đi đến kết luận rằng: Đó là việc Mỹ không thể chặn đứng con đường tiếp tế vào Nam. Trong hồi ký của mình, McNamara đã phải thừa nhận, dù sử dụng tất cả những phương tiện chiến tranh hiện đại nhất như B52, hàng rào điện tử, hay dã man nhất như chất diệt cỏ, bom bi và napal, quân đội Mỹ đã bất lực trong việc bóp nghẹt đường mòn Hồ Chí Minh.

Đó không phải là một con đường mà là một công trình xây dựng kỳ vĩ trong lịch sử quân sự của loài người với hơn 20.000 km đường ngang dọc. 20.000 chiến sĩ đã hy sinh, 6.000 người mất tích, và hơn 30.000 người bị thương nặng để giữ cho con đường luôn thông suốt dưới mưa bom bởi không quân Mỹ đã ném hơn 4 triệu tấn bom xuống đây.

Virginia là phóng viên nước ngoài đầu tiên đi hết con đường này từ điểm đầu làng Lát (Tân Kỳ) vượt đèo Mụ Giạ sang Lào, qua đường 9, đến Muong Nong, Saravane, Sekong, về Ngã Ba Đông Dương và kết thúc tại Chơn Thành, cách TP HCM chưa đầy 70 km. Hành trình “xẻ dọc Trường Sơn” này của cô, chủ yếu là đi bộ, đã thuyết phục được Tướng Giáp dành cho Virginia một cuộc phỏng vấn.

Nội dung cuộc phỏng vấn này tôi chưa hề được đọc bằng tiếng Việt, nhưng đã lý giải cho tôi rất nhiều về triết lý chiến tranh cũng như những quyết định quan trọng mà Đại tướng đã trải qua và sự liên hệ giữa trận Điện Biên Phủ và cuộc chiến thống nhất đất nước. Tôi đặc biệt tâm huyết với niềm tin của Đại tướng: Có thể duy trì cuộc chiến bằng chiến tranh du kích nhưng chỉ có thể kết thúc cuộc chiến bằng chiến tranh thông thường. Xem ra điều này cũng rất đúng trong kinh doanh, nếu hiểu kết thúc là xây dựng được nghiệp lớn.

Xin được dịch nguyên vẹn bài phỏng vấn từ cuốn sách tại đây:

Tại sao chúng tôi lại xây dựng đường mòn Hồ Chí Minh? Vì người Mỹ tấn công chúng tôi. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dự đoán được chiến tranh sẽ kéo dài, nhưng chúng tôi nhất định sẽ thắng.

Quân đội non trẻ của chúng tôi đã học được nhiều kinh nghiệm, đặc biệt từ trận Điện Biên Phủ. Một trong những bài học đó là vai trò cực quan trọng của hậu cần. Từ ngày đầu tiên, chúng tôi đã biết Mỹ với chiến lược “Phản ứng linh hoạt”, trước sau rồi cũng sẽ đưa quân vào Việt Nam. Bởi thế chúng tôi phải tính kế lâu dài. Tôi biết rằng, nếu muốn thắng, chúng tôi phải mở rộng mặt trận của cuộc chiến tranh du kích lúc đó, phải đánh những trận lớn hơn. Tháng 5/1959, tôi đã ra lệnh mở đường mòn Hồ Chí Minh.

Ban đầu, chỉ có đường đi bộ. Sau đó mới mở đường rộng. Để ngụy trang và cũng để có rau ăn, chúng tôi đã trồng những cây leo dọc theo hàng rào hai bên đường đan thành vòm. Tôi đã học được điều này từ Điện Biên Phủ.

Khi đường Đông Trường sơn bị chặn đứng, tôi đã ra lệnh mở đường Tây Trường sơn. Vùng này toàn những dốc đá tai mèo dựng đứng. Lần đầu tiên anh em báo lại, không thể làm được. Lần thứ hai anh em báo lại quá nhiều núi và đá. Lần thứ ba, tôi ra lệnh cắt đá mà đi. Con đường chạy sang Lào qua Tà Lê. Tôi đã đứng đó khi mở cửa khẩu Tà Lê. Từ đây, con đường được mở sang phía Tây, sang nước bạn. Và cũng từ đây xuất hiện bài hát: "Trường sơn Đông, Trường sơn Tây". Bài hát thật là hay và đã giữ vững tinh thần của những người mở đường, trong điều kiện máy bay Mỹ ném bom 23/24 giờ mỗi ngày. Tôi đã gặp những đại đội công binh toàn các chị em gái, họ làm nhiệm vụ lấp hố bom và phá bom nổ chậm. Tôi đã rơi nước mắt khi chứng kiến điều kiện sống cực kỳ kham khổ của họ. Tôi có nhiều những kỷ niệm đau thương như vậy.

Từ Tà Lê, tôi đã đi về phía Nam theo đường Tây Trường sơn. Chúng tôi đã tranh luận rất nhiều về việc chỉ mở đường đi bộ hay sẽ mở đường cho xe cơ giới vì lúc đó mới chỉ có bộ đội hành quân với ba lô trên vai. Tôi đã ra lệnh mở đường cho xe tải. Ngay cả sau khi có đường, cũng vẫn còn có ý kiến lưỡng lự là có đưa xe tải vào hoạt động không vì không quân Mỹ có rất nhiều loại vũ khí mới để tiêu diệt xe tải. Và quan trọng hơn nữa là xe tải cần xăng. Tôi đã đưa một đồng chí làm tư lệnh bảo đảm việc vận chuyển xăng dọc đường Hồ Chí Minh. Đó là một dự án ghê gớm!

Trong một lần sang thăm Nga để xin viện trợ pháo cao xạ và tên lửa, nguyên soái Grechko đã hỏi: "Tôi đã xem kỹ các tấm ảnh đường mòn mà đồng chí đưa. Tôi chẳng thấy xe cộ đâu cả, chỉ thấy voi".

Tôi đã trả lời: "Đường mà các đồng chí thấy có voi là đường để ngụy trang, đường thật được giấu trong rừng già".

Sau khi được trang bị vũ khí phòng không, con đường tiếp tục đi sâu vào rừng rậm Lào đến Atopo. Tôi đã đến gần Atopo và ra lệnh mở đường xuyên cao nguyên Bô-lô-ven đang là vùng tranh chấp ác liệt.

Trong giai đoạn cuối của cuộc chiến, có những lúc con đường bị phong tỏa hoàn toàn. Đã có những ý kiến là Việt Nam chỉ có thể tiến hành chiến tranh du kích tại chỗ, không thể thực hiện tấn công trực diện được. Tôi không tin vào điều đó, chỉ có thể kết thúc chiến tranh bằng cuộc chiến thông thường, và đã ra lệnh mở đường bằng mọi giá. Cuối cùng, khi con đường chạm đến cửa ngõ Sài Gòn ở Lộc Ninh, chúng tôi đã sẵn sàng để chiến thắng.

Các kỹ sư của đường Trường sơn rất khéo léo và chịu nhiều hy sinh. Trong đó có rất nhiều cô gái, đang tuổi lớn. Họ đã hy sinh cả tuổi thanh xuân cho con đường. Và khi trở về, họ đã không còn trẻ như cô (tác giả Virginia) nữa.

Để biết tại sao họ lại mạnh mẽ thế, cô phải nghe các bài hát. Họ đã tìm thấy niềm tin vào thắng lợi cuối cùng, tìm thấy sức mạnh để vượt qua những hy sinh khủng khiếp cho sự nghiệp thống nhất đất nước, trong giai điệu và ca từ của những bài hát ấy. Rất nhiều lần, tôi đã khóc khi nghe lại những bài hát và nghĩ về Trường sơn.

Tôi cám ơn cô rất nhiều đã đến thăm đất nước chúng tôi và đi dọc đường Trường Sơn. Điều đó giúp cho thế giới hiểu rằng không có gì quý hơn độc lập tự do và không thế lực nào có thể tước đi quyền của một dân tộc được độc lập. Mặc dù tình hình thế giới đang rất phức tạp, tôi tin rằng hòa bình sẽ chiến thắng và tất cả loài người sẽ được tự do và hạnh phúc.

Virginia nhớ lại những gian khó mà cô đã vượt qua và chứng kiến trên đường: "Thưa Đại tướng, tôi không nghĩ rằng mình có thể chiến đấu trong điều kiện như vậy".

Tướng Giáp đã cười và trả lời: "Tôi tin rằng nếu lúc đó cô là một cô gái Việt Nam, cô sẽ lên đường đi Trường Sơn".

Nguyễn Thành Nam