Chúng ta

Giáo sư là ai

Thứ năm, 24/9/2015 | 14:23 GMT+7

Phương án phù hợp nhất chắc là trở lại như trước năm 1995: Giáo sư là một chức danh nghề nghiệp gắn với nghề nhà giáo. Việc phong giáo sư do các trường đại học quyết định, và giáo sư là giáo sư của một trường đại học cụ thể.

Phản ứng với bất cập

Theo quy định của các văn bản nhà nước hiện nay, chức danh giáo sư sẽ do Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước (HĐ CDGSNN) công nhận và được cơ sở giáo dục đại học bổ nhiệm. Việc trường ĐH Tôn Đức Thắng “tự phong” giáo sư không qua khâu công nhận đạt chuẩn của HĐ CDGSNN là vi phạm quy định. Còn nếu hiểu theo cách giải thích của lãnh đạo ĐH Tôn Đức Thắng rằng giáo sư của trường không phải là “giáo sư nhà nước” - thì việc dùng từ “giáo sư” của trường sẽ gây nhầm lẫn trong xã hội. Thực ra chỉ khi ĐH Tôn Đức Thắng nói ra thì mới nhiều người biết rằng danh xưng giáo sư trước tên của hiệu trưởng trường này là “giáo sư trường” chứ không phải là giáo sư như các giáo sư chính danh khác.

Tuy nhiên, cũng có thể xem những gì trường ĐH Tôn Đức Thắng đang làm là phản ứng với các quy định về giáo sư đang có nhiều bất cập. Không chỉ bất cập trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, còn bất cập trong các quy định nhiều khi cứng nhắc, mang tính hành chính quan liêu. Bất cập về sự không yên tâm của xã hội với nhiều giáo sư chất lượng thấp, bất cập về nhiều giáo sư được phong nhưng hầu như không tham gia công tác giáo dục, và khi đó chữ “giáo” trong chức danh giáo sư không còn ý nghĩa gì nữa.

Giáo sư - học hàm hay chức danh nghề nghiệp

Trước năm 1995, giáo sư là một chức danh nghề nghiệp. Trong các ngạch nghiệp vụ của giảng viên có ngạch giáo sư, phó giáo sư, giảng viên chính và giảng viên (quyết định số 202/TCCP-VC ngày 8-6-1994 của Bộ trưởng, Trưởng ban Tổ chức Cán bộ Chính phủ). 

Từ năm 1995, giáo sư là học hàm và không gắn với chức danh nghề nghiệp. Hội đồng xét duyệt giáo sư gọi là Hội đồng Học hàm (quyết định 200/TTg ngày 4-4-1995 của Thủ tướng Chính phủ). Cũng trong năm 1995, trong danh mục chức danh nghề nghiệp giảng viên đã bỏ đi khái niệm giáo sư: ngạch phó giáo sư gộp vào ngạch giảng viên chính, ngạch giáo sư gộp vào ngạch giảng viên cao cấp (quyết định số 538/TCCP-TC ngày 18-12-1995 của Ban Tổ chức Cán bộ Chính phủ). 

Đến năm 2001, giáo sư được gọi là chức danh, và Hội đồng Học hàm đổi thành Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước (nghị định 20/2001/NĐ-CP ngày 17-5-2001). Cũng trong nghị định này, chức danh giáo sư được gắn lại với ngạch nghề nghiệp. HĐ CDGSNN công nhận giáo sư, và Bộ hoặc Hội đồng quản trị trường tư bổ nhiệm ngạch giáo sư với các giáo sư đã được công nhận. Năm 2004 cũng chính thức ban hành trở lại ngạch “giáo sư - giảng viên cao cấp” và ngạch “phó giáo sư - giảng viên chính” (quyết định số 78/2004/QĐ-BNV ngày 3/11/2004 của Bộ Nội vụ).

Năm 2008, quy định mới (quyết định 174/2008/QĐ-TTg ngày 31-12-2008 của Thủ tướng) bắt đầu đề cao vai trò của các trường đại học trong việc bổ nhiệm: HĐ CDGSNN công nhận giáo sư, và Bộ Giáo dục và Đào tạo bổ nhiệm giáo sư dựa trên cơ sở đề nghị của các trường đại học với các giáo sư đã được công nhận. Đến năm 2012 thì sửa lại (quyết định 20/2012/QĐ-TTg của Thủ tướng ngày 27-4-2012) cho phép các trường đại học bổ nhiệm giáo sư trên cơ sở công nhận của HĐ CDGSNN. Trong giai đoạn này chức danh giáo sư vẫn gắn với ngạch nghề nghiệp. Quyết định 20/2012 ghi rõ nhà giáo được bổ nhiệm chức danh giáo sư thì được bổ nhiệm vào ngạch giáo sư - giảng viên cao cấp, nhà giáo được bổ nhiệm chức danh phó giáo sư thì được bổ nhiệm vào ngạch phó giáo sư - giảng viên chính.

Cuối năm 2014, ngạch nghề nghiệp giảng viên lại một lần nữa bị bỏ chữ giáo sư đi. Thông tư liên bộ số 36/2014/TTLT-BGDĐT-BNV giữa hai bộ (Bộ Giáo dục Đào tạo và Bộ Nội vụ) ngày 18/11/2014 quy định lại chức danh nghề nghiệp của giảng viên đại học chỉ gồm giảng viên, giảng viên chính và giảng viên cao cấp, giống như năm 1995.

Trong 20 năm qua, giáo sư lúc là học hàm, lúc lại là chức danh nghề nghiệp, và từ cuối năm 2014 đến nay trở thành chức-danh-phi-nghề-nghiệp, khi mà trong quy định pháp lý vẫn ghi là “chức danh giáo sư”, và trong danh mục nghề nghiệp thì không còn chữ giáo sư nữa.

Thay đổi thế nào

Loanh quanh một hồi thì lại thấy như đang quay về chốn cũ. Phương án phù hợp nhất chắc là trở lại như trước năm 1995: Giáo sư là một chức danh nghề nghiệp gắn với nghề nhà giáo. Việc phong giáo sư do các trường đại học quyết định, và giáo sư là giáo sư của một trường đại học cụ thể. Khi không giảng dạy nữa - thì cứ tuyên bố - chẳng hạn như “tôi nguyên là giáo sư của Đại học Bách khoa TP HCM” - có sao đâu. Cuối cùng để đảm bảo chất lượng, nhà nước sẽ quy định các tiêu chí về đào tạo - nghiên cứu tối thiểu mà một phó giáo sư/giáo sư cần đáp ứng, trong quy trình bổ nhiệm cần có đánh giá ngoài từ các giáo sư đồng nghiệp khác trong và ngoài nước (peer review). Như vậy thì giống như mô hình của nhiều nước, lại thêm được phần quy định “sàn chất lượng” đặc thù Việt Nam. 

Thế chắc là ổn.

Lê Trường Tùng

Ý kiến

()