Chúng ta

ESPP: "Anh là ai?"

Thứ sáu, 1/6/2007 | 15:44 GMT+7

Thời gian qua, Chúng ta nhận được một số thắc mắc của bạn đọc về thông tin FPT đang xem xét chương trình trả lương bằng cổ phiếu (ESPP) tuy vậy rất nhiều người chưa hiểu thực sự trả lương bằng cổ phiếu là gì. Chúng ta tổng hợp một số thông tin về ESPP trên thế giới ngõ hầu giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về vấn đề này.


ESPP là gì?

Trả lương về bằng cổ phiếu đối với thế giới là vấn đề không mới và đã được áp dụng một vài thập kỷ qua ở môt số quốc gia phát triển.

Về bản chất, có thể hiểu một cách đơn giản là trả lương bằng cổ phiếu hay chính xác hơn là "chương trình mua cổ phiếu của người lao động" (ESPP hay Employee stock purchasing plan) là phương thức được các công ty bảo trợ để giúp người lao động sở hữu cổ phần công ty họ đang làm việc thông qua việc tích luỹ một phần thu nhập đã chịu thuế của họ và mua cổ phiếu của công ty (thường là với mức giá thấp hơn giá thị trường).

Trong nhiều chương trình ESPP, người lao động thông qua chương trình ESPP sẽ được sở hữu cổ phần của công ty với giá thấp hơn khoảng từ 15% đến 20% giá thị trường hoặc hơn vào ngày thực hiện.

Điều đáng ngạc nhiện là một số nghiên cứu cho thấy ESPP hầu như chỉ được áp dụng ở các quốc gia phát triển (nhất là Mỹ) và tuy đây là một quyền lợi của người lao động nhưng chỉ có khoảng 30% nhân viên của những công ty áp dụng ESPP tham gia các chương trình này.

ESPP được thực hiện như thế nào?

Thông thường, công ty áp dụng ESPP sẽ đưa ra một "bản chào" (ESPP offering), quy định rõ mức người lao động có thể đăng ký được trả bằng cổ phần, giá được mua và thời hạn áp dụng, và các điều khoản khác. Theo một số báo cáo thì thời gian áp dụng ngắn nhất của một ESPP là 3 tháng.

Trong suốt thời gian này, lương đã chịu thuế của người lao động sẽ được trừ đi một số phần trăm nhất định (có thể theo mức người lao động đăng ký hoặc theo mức công ty xác định trước trong bản chào); phần này có thể coi là phần tiết kiệm (saving) của người lao động để nhận được cổ phiếu vào cuối kỳ đó. Số còn lại của thu nhập đã chịu thuế, người lao động sẽ được nhận bằng tiền như bình thường.

Tới cuối kỳ ESPP, người lao động sẽ được nhận số cổ phiếu tương ứng với số tiền đã "tiết kiệm" được. Do đó là cổ phần phổ thông, người lao động thường có quyền bán ngay số cổ phần này. Trong những tài liệu tìm được, Chúng ta chưa phát hiện một ví dụ nào được nêu coi cổ phần có được từ ESPP là một loại cổ phần ưu dãi và do đó bị quy định bởi những điều khoản như thời gian phải nắm giữ cổ phần đó.

Trong một chương trình ESPP, giá cổ phần để xác định số cổ phần người lao động được hưởng thường là giá đầu kỳ hoặc cuối kỳ ESPP tùy theo giá nào thấp hơn do đây là chương trình do công ty hỗ trợ để giúp người lao động có được cổ phần của công ty.

Bản chào ESPP cũng có thể quy định, trường hợp giá cổ phần trên thị trường vào cuối kỳ ESPP rơi xuống một mức nào đó thì phần đã tiết kiệm được của nhân viên có thể được tự động chuyển sang kỳ ESPP tiếp theo.

Do phần tiền được trừ đi từ lương chịu thuế là được coi là một dạng tiết kiệm của nhân viên nên nhân viên đó có thể từ chối quyền mua cổ phàn của công ty đó và nhận lại số tiền trên bằng tiền mặt trước khi kỳ ESPP kết thúc.

ESPP và lợi ích cho công ty

Hai lợi ích cơ bản ESPP mang lại cho công ty áp dụng phương thức này là giảm sức ép về tiền mặt đối với công ty và giữ được nhân viên.

Thực tế lương của một số ngành "hot" như công nghệ thông tin, y tế, dược phẩm, tài chính hay ngân hàng, rất cao và chi phí lương là một sức ép đối với dòng tiền (cash flow) của công ty. Giảm được sức ép này là một lợi ích của công ty.

Nhưng lợi ích lớn hơn mà công ty thu được từ ESPP là gói "chế độ đãi ngộ" (compensation and benefit package) của công ty sẽ cạnh tranh hơn; công ty sẽ giữ được những nhân viên tốt, tiềm năng. Chúng ta không nói tới những vị trí quản lý cao cấp trong mối liên hệ với ESPP vì thông thường những vị trí quan trọng như CEO thường được các công ty áp dụng phương thức quyền mua (stock options). Cũng thông qua việc giữ được nhân viên giỏi, công ty sẽ tiết kiệm được chi phí tuyển dụng, thường là rất cao ở các quốc gia phát triển.

Ngoài các lợi ích trên, một số chuyên gia tài chính cũng cho rằng phương thức này còn giúp cho công ty tiết kiệm được chi phí phát hành cổ phiếu mới.

Lợi ích của người lao động

Cái lợi đầu tiên của ESPP đối với người lao động là họ buộc phải có một kế hoạch chi tiêu cụ thể và hợp lý nếu họ muốn tham gia vào chương trình này bởi thu nhập của họ hàng tháng bị trừ đi một khoản nhất định. Đây cũng có thể coi là một phương thức tiết kiệm bắt buộc một khi họ đã tham gia chương trình này.

Lợi ích tiếp theo là họ có cơ hội để sở hữu cổ phần của công ty với giá rẻ hơn thị giá và như vậy thu nhập thực sự của họ có thể tăng lên.

Trả lương bằng cổ phiếu không thể làm giảm thuế thu nhận người lao động phải chịu bởi, về nguyên tắc, khoản tiền mua cổ phần này được khấu trừ từ "thu nhập đã chịu thuế" của người lao động.

Thử nhìn vào Việt Nam

Hiện vẫn chưa có một công ty nào ở Việt Nam thực sự áp dụng ESPP vào gói chế độ đãi ngộ của họ dẫu một số công ty (như trường hợp của Công ty Cơ điện lạnh - REE) đã áp dụng "quyền mua" (stock options) cho một số vị trí từ trưởng phòng trở lên với những điều kiện nhất định. Nếu áp dụng, FPT chắc chắn sẽ là công ty tiên phong trong lĩnh vực này và chương trình dường như phù hợp với quan điểm "người cày có cổ" của công ty. Là người tiên phong sẽ có nhiều cái lợi nhưng đương nhiên cũng có nhiều cái bất lợi nhất là khi khung pháp lý về tái chính, chứng khoán của Việt Nam nói chung còn nhiều bất cập.

Với những đặc thù của thị trường chứng khoán Việt Nam và của công ty, có thể nảy sinh một số vấn đề.

Trước hết, ESPP chỉ thực sự có lợi cho người lao động khi công ty kinh doanh tốt, liên tục phát triển, thậm chí phát triển với tốc độ cao.

Thứ hai, ESPP dường như phù hợp hơn với những thị trường phát triển nơi những việc như lưu ký, bán, mua cổ phần được thực hiện hết sức nhanh chóng và mức độ ổn định của thị trường khá cao. Mức độ ổn định của thị trường chứng khoán Việt Nam hiện rất thấp do việc mua bán theo tâm lý bầy đàn vẫn đang ngự trị thị trường.

Thứ ba, rất nhiều người FPT thiếu kiến thức về cổ phần và do đó có thể bị thiệt thay vì được lợi bởi không bán được cổ phiếu vào thời điểm thuận lợi. Đối với những người này, trả lương bằng cổ phiếu có thể sẽ là "một cuộc chơi phiêu lưu". Thực tế, thiếu kiến thức tài chính là một trong những nguyên nhân cơ bản hạn chế số người tham gia các chương trình ESPP ở các quốc gia phát triển.

Thứ tư, chương trình có thể bị hiểu lầm là mang lại quyền lợi nhiều hơn cho những người có thu nhập cao và/hoặc những người có sẵn cổ phần. Rõ ràng những người có thu nhập cao sẽ có điều kiện tiết kiệm nhiều hơn (do có lương cao hơn) so với những người lương thấp bởi mọi người đều cần có thu nhập để đáp ứng nhu cầu chi tiêu cá nhân thường nhật. Hơn nữa, những người đã có sẵn cổ phần có thể bán bớt cổ phiếu của họ vào thời điểm giá cổ phiếu lên cao vì họ chắc chắn sẽ có thêm cổ phần vào cuối kỳ ESPP. Nếu không cẩn thận, chương trình này sẽ làm người giàu càng giàu thêm và khoảng cách giàu ngèo trong công ty có thể cao hơn.

Thứ năm, nếu quy định đánh thuế cá nhân từ chứng khoán có hiệu lực sớm, hiện chưa thể rõ nếu người lao động được mua cổ phần với giá thấp khi bán có còn phải trả loại thuế này không dù họ đã phải trả thuế thu nhập cá nhân đánh lên nguồn tiền được dùng để mua số cổ phiếu này. Ít nhất, bản dự thảo quy định này hiện chưa có diều khoản nào nói tới việc này.

Thứ sáu, nếu áp dụng theo thông lệ quốc tế (trả cổ phần vào cuối kỳ ESPP) thì những người lao động có lương thấp có thể gặp nhiều khó khăn do họ sẽ có thu nhập thấp đi trong một thời gian nhất định. Nếu công ty chi trả cổ phần như lương (trả hàng tháng) thì phương thức này khó có thể được cơ quan hữu trách chấp thuận và ngay cả khi được chấp thuận thì phương án này cũng sẽ đưa lại một lương việc khổng lồ cho bộ phận kế toán tính lương. Khó có thể nói trước hết những vấn đề mang tính kỹ thuật sẽ nảy sinh trong quá trình này.

Thứ bẩy, thời gian lưu ký cổ phần ở Việt Nam khá lâu, đôi khi mất tới vài tuần trong khi thị trường chứng khoán thường phản ứng rất nhanh với những thông tin mới. Đến cuối kỳ ESPP, khi có tin nhân viên được trả số cổ phiếu đó thì hiệu ứng "loãng cổ phần" có thể làm giá cổ phần đi xuống ít nhiều; người lao động lại không thể bán ngay cổ phần mình đã có do chưa có cổ phiếu trong tài khoản của mình. Hơn nữa, trong khoảng thời gian vài tuần đó có thể có những thông tin bất lợi về thị trường làm giảm giá chứng khoán. Hiện Chúng ta chưa được biết đến một cơ chế nào nhằm giải quyết vấn đề này và hiện trạng lưu ký muộn dường như sẽ không được sớm giải quyết.

Ý kiến

()